Svedoci smo da svakoga dana građani, zaustavljajući saobraćaj na javnim mestima, grupno odaju počast poginulima zbog pada nadstrešnice 01. novembra 2024. u Novom Sadu, sa 16 minuta ćutanja.
Nekada se na ovih 16 minuta dodaju i minuti u ime sećanja na tragično nastradale pre više godina: npr. dečaka koji je bio žrtva vršnjačkog nasilja u Nišu, žrtve požara u staračkom domu u Barajevu, žrtve masovnog ubistva u OŠ “ V.Ribnikar” u Beogradu, Duboni, Malom Orašju….
Bez obzira na motive, svi koji stoje namerno zaustavljajući saobraćaj, kao i oni, koji su prisiljeni da sede u autima i autobusima, čekajući da se ulica oslobodi i saobraćaj ponovo krene, učestvuju u “kolektivnom parastosu”.
Mediji redovno izveštavaju o ovim događajima koji se dešavaju u raznim gradovima širom Srbije, tako da imamo “pomene”, svakoga dana, u svakoj kući.
Učesnici događaja nisu svesni da ovakva okupljanja usporavaju proces žalovanja kod osoba koje su u akutnoj žalosti, tj. koje su tokom prošle godine doživele lični gubitak, a nose rizik nekontrolisanih reakcija, autoagresivnog i heteroagresivnog ponašanja kod osoba sa poremećajem produženog žalovanja tj. komplikovanom reakcijom žalosti.
Da li nas nastavak svakodnevnih “parastosa” vodi u poremećaj produženog žalovanja na kolektivnom nivou?
…..
Žalost je normalna reakcija na gubitak. Poremećaj produženog žalovanja je psihijatrijski poremećaj koji predstavlja poremećaj adaptacije nakon smrti bliske ili značajne osobe, a definisan načinom ispoljavanja i dužinom trajanja koja odstupa od kulturnih običaja sredine, kojoj pripadaju ožalošćeni. (1,2)
Ovaj poremećaj, ako je nije prepoznat na vreme i nije lečen na odgovarajući način, kod ožalošćenih osoba dovodi do povišene stope samoubilačkih ideja i pokušaja (3), različitih vidova samougrožavajućeg ponašanja (4) , funkcionalnog oštećenja (5), smanjenog kvaliteta života kod dece i odraslih (6), pojave karcinoma (7,8), imunoloških disfunkcija i obolenja (9), visokog pritiska, infarkta, bolesti zavisnosti, niza drugih psihijatrijskih simptoma i telesnih bolesti (10).
Poremećaj produžene žalosti dovodi do stagnacije na individualnom, porodičnom i kolektivnom planu.
Ovaj poremećaj se ne leči lekovima, nego specifičnim intervencijama (11) koje sprovodi osoba koja je posebno za to edukovana. U suprotnom, dolazi do retraumatizacije ožalošćenih osoba, pogoršanja njihovog stanja i mogućnosti nekontrolisanih reakcija, na individualnom i grupnom nivou.
Poremećaj produžene žalosti je prepoznat kao bolest tek u poslednjoj klasifikaciji bolesti ICD 11 i DSM V- TR (12), čija upotreba kod nas još nije zaživela u svakodnevnoj praksi. U vezi sa tim, dosadašnje generacije zaposlenih u mentalnom zdravlju u okviru svoje redovne edukacije do skora o tome nisu učili, pa se poremećaj nije dijagnostikovao, nije adekvatno lečio ili se lečio pod drugim dijagnozama.
Vremenska odrednica dužine normalnog vremena žalovanja prema novim klasifikacijama bolesti je pola godine (DSM V- TR) do godinu dana ( ICD 11).
Hrišćani obično prikazuju socijalne manifestacije žalovanja do godinu dana (13).
U svakodnevnom životu, kao i u kliničkoj i vankliničkoj praksi srećemo poremećaje adaptacije nakon smrtnog gubitka, ali i posle drugih gubitaka, npr. raskida veze, razvoda, prijateljstva, gubitka imovine, ideje, preduzeća, gubitka zdravlja, dela tela ili organa, preseljenja, gubitka školske godine, kućnog ljubimca, gubitka samopoštovanja ili bilo čega što nam je važno.
Ovaj poremećej prilagođavanja u tim slučajevima, nesmrtnih gubitaka, zovem komplikovanom reakcijom žalosti (14), koja, ukoliko se ne leči, dolazi do posledica koje su slične posledicama koje se javljaju kao rezultat poremećaja produženg žalovanja.
Osobe koje imaju poremećaj produženog žalovanja ili komplikovanu reakciju žalosti često ne žele da se leče, jer misle da će na taj način izdati o zaboraviti osobu ili ono što su izgubili, nekada se i sami osećaju odgovornim zbog gubitka, a nekada su obuzeti ljutnjom, besom , čežnjom, optuživanjem I samooptuživanjem.
Nekada su svaki dan su na groblju ili na drugi način obeležavaju gubitak.
Klinička slika poremećaja zavisi od faze žalovanja u kojoj je ožalošćena osoba fiksirana.
Neki žele da umru, kako bi zauvek bili sa izgubljenom osobom, a drugi “ne žele da idu dalje”.
Ovaj poremećaj može ostati neprepoznat više godina.
Kod lekara se obično ovi ljudi javljaju kada već imaju komplikacije tj. znakove novonastalog duševnog ili telesnog obolenja.
Ovaj poremećaj se prenosi trangeneracijski, što znači da roditelji koji imaju komplikovanu reakciju žalosti, prenose ovaj poremećaj na svoje dete (15).
…..
Prevencija psihijatrijskih i psihosomatskih poremećaja, bolesti zavisnosti i socijalnih poremećaja se sprovodi između ostalog ranom detekcijom poremećaja produženog žalovanja i komplikovane reakcije žalosti kod opšte populacije.
Ukoliko ste doživeli značajan gubitak bilo koje vrste, pozivamo Vas da se javite u Hatorum, gde ćete dobiti individualnu ili grupnu podršku u procesu žalovanja i lako naučiti da prepoznate poremećaj produženog žalovanja i komplikovanu reakciju žalosti kod sebe, članova porodice, prijatelja, kolega i nepoznatih osoba.
Pozivam stručnjake u oblasti mentalnog zdravlja da se edukuju za terapiju žalosti u cilju bolje dijagnostike i efikasnije terapije, prevencije i rehabilitacije osoba koje su doživele gubitak, bez obzira koji psihoterapijski modalitet primenjuju. Pozivam ih da nauče određene muzikoterapijske metode iz domena receptivne i aktivne muzikoterapije kojima će, na nestigmatizirajući način, rešavati poremećaje produženog žalovanja i komplikovanu reakciju žalosti, koji su posledica skorijih, davnašnjih ili prenatalnih gubitaka i dati podršku svim ožalošćenim osobama, odraslim i deci, bez obzira na njihove kognitivne I verbalne sposobnosti, kao i na stepen muzikalnosti .
Literatura:
- World Health Organization. ICD-11 beta draft website [Information]. (2018). Available at: https://icd.who.int/browse11/l-m/en (Accessed on 24th June 2020).
- American Psychiatric Association. (Ed.). (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed. – Text Revision). American Psychiatric Publishing.
- Mitchell AM, Kim Y, Prigerson HG, Mortimer .Stephens M(2004).Compicated grief in survivors of suicide. Crisis25 (1): 12-8 doi:10. 1027/0227-5910.25.1.12. PMID 15384652
- Prigerson HG, Bridge J, Maciejewski PK, Beery LC, Rosenheck RA, Jacobs SC, et al. (1999). Influence of traumatic grief on suicidal ideation among young adults. The American Journal of Psychiatry. 156 (12): 1994–5. doi:10.1176/ajp.156.12.1994. PMID 10588419.
- Arizmendi B, Kaszniak AW, O’Connor MF. 2016. Disrupted prefrontal activity during emotion processing in complicated grief: an fMRI investigation. NeuroImage 124:968–76
- Silverman GK, Jacobs SC, Kasl SV, Shear MK, Maciejewski PK, Noaghiul FS, Prigerson HG (July 2000). Quality of life impairments associated with diagnostic criteria for traumatic grief. Psychological Medicine. 30 (4): 857–62.
- Li J, Johansen C, Hansen D, Olsen J. (2002) Cancer incidence in parents who lost a child. Cancer, 95(10): 2237-2242.
- Lambe M, Cerrato R, Askling J, Hsieh CC. (2004) Maternal breast cancer risk after the death of a child. Int J Cancer, 110 (5): 763-6.
- Irwin M, Daniels M, Weiner H (1987). Immune and neuroendocrine changes during bereavement. Psychiatr Clin North Am. 10 (3): 449–465. doi:10.1016/S0193-953X(18)30554-9. PMID 3317313.
- Prigerson HG, Bierhals AJ, Kasl SV, Reynolds CF, Shear MK, Day N, et al. (1997). Traumatic grief as a risk factor for mental and physical morbidity. The American Journal of Psychiatry. 154 (5): 616–23. doi:10.1176/ajp.154.5.616. PMID 9137115.
- Shear MK, Reynolds CF 3rd, Simon NM, Zisook S,Wang Y, et al. 2016. Optimizing treatment of complicated grief: a randomized clinical trial. JAMA Psychiatry 73(7): 685–94.
- Prigerson, Holly & Kakarala, Sophia & Gang, James & Maciejewski, Paul. (2021). History and Status of Prolonged Grief Disorder as a Psychiatric Diagnosis. Annual Review of Clinical Psychology. 17. 10.1146/annurev-clinpsy-081219-093600.
- Hays, J. & Hendrix, C. (2008). The role of religion in bereavement. In M. Stroebe, R. Hansson, H. Schut, & W. Stroebe (Eds.). Handbook of bereavement research and practice: Advances in theory and intervention (pp. 327–348). Washington, DC: American Psychological Association. [Crossref], [Google Scholar]
- Radulovic, R. (2016): Complicated Grief Reations, Psychiatry and Religion, Expert Meeting 2012, Special hospital for psychiatric illnesses „Dr Slavoljub Bakalovic“ Vršac, 93-134
- Radulović, R.:(2008) „Prenatal roots of guilt“ in Čorić, B.„Man between guilt and sorrow “ , Ed. People speak, Fasper, Belgrade
